Polubić siebie – jak kształtować poczucie własnej wartości

Home / Polubić siebie – jak kształtować poczucie własnej wartości

Polubić siebie – jak kształtować poczucie własnej wartości

Alicja Kulesz – Kona

Czym jest poczucie własnej wartości?

Poczucie własnej wartości jest tym, co o sobie myślimy i jak oceniamy samych siebie. Jest bardzo ważne dla codziennego samopoczucia, a także umiejętności podejmowania inicjatywy oraz budowania zdrowych relacji międzyludzkich. Synonimem poczucia własnej wartości jest samoocena. Samoocena jest ogólnym sposobem, w jaki postrzegamy samych siebie. Ważny w tym spojrzeniu jest element wartościowania: od samooceny zależy, czy uważamy się za ludzi ważnych, godnych szacunku i akceptacji, zdolnych do podejmowania samodzielnych decyzji.

Poczucie własnej wartości to wewnętrzne uczucie i przekonanie, które mówi: „Jestem w porządku”, „Lubię i szanuję siebie”, „Mam jakąś wartość”, „Mam coś do zaoferowania innym”.

Brak odpowiedniego poczucia własnej wartości sprawia, że człowiek doświadcza różnorodnych trudności w szkole, w pracy, w kontaktach z innymi ludźmi. Nie potrafi przystosować się do otoczenia, czuje się sfrustrowany, gorszy od innych i niepotrzebny. Ponadto może stać się mniej odporny na różnego rodzaju choroby.

Chcąc zaspokoić pragnienie poczucia własnej wartości, człowiek tworzy przede wszystkim pozytywny obraz siebie – dowartościowuje siebie, dokonuje samooceny, poszukuje szacunku
i uznania ze strony innych ludzi. Poczucie własnej wartości może być nieprawidłowe. Gdy jest zbyt wysokie, traktujemy innych arogancko, nie potrafimy ich słuchać i oczekujemy wciąż specjalnego traktowania. Gdy zaś poczucie własnej wartości jest zbyt niskie, pozwalamy innym przejmować kontrolę nad swoim życiem, boimy się przejmować inicjatywę i rezygnujemy z planów, uznając, że i tak im nie sprostamy. Często zbyt wysokie poczucie własnej wartości jest w rzeczywistości próbą zamaskowania przed światem niskiej samooceny. Warto wiedzieć, że poczucie własnej wartości nie jest stałe – może ulec zmianie w każdym momencie życia, pod wpływem różnych czynników.

Jak ludzie oceniają ogólną wartość swojej osoby? Można wyróżnić dwie metody:

  1. Poznawcza – człowiek sumuje wiedzę o swoich silnych i słabych stronach, o swoich niepowodzeniach i osiągnięciach. W wyniku takiego rozumienia formułuje ogólną ocenę siebie. Ocena ta może być niska lub wysoka, pozytywna lub negatywna.
  2. Afektywna – człowiek koncentruje się na własnych emocjach. W ciągu życia przeżywa zarówno uczucia pozytywne np. miłość własną, dumę z własnych dokonań, radość życia, jak i negatywne np. lęk, cierpienie, wstyd. W zależności, które z tych emocji dominują, to poczucie własnej wartości może być pozytywne lub negatywne.

Zaznaczyć trzeba najważniejszą rzecz, że to sam człowiek określa się poprzez kalkulowanie swoich sukcesów, kontaktów z innymi, przyjmowanie bądź odrzucanie opinii o sobie, czyli poprzez wszystko to, co ma znaczący wpływ na jego życie. To jak widzimy nasze życie oraz to, w jakich jesteśmy relacjach z otoczeniem, jest wyznacznikiem dla naszego poczucie własnej wartości. Czy będzie ono wysokie czy niskie zależy już od nas samych, ponieważ to my filtrujemy, selekcjonujemy wszystkie informacje, które docierają do nas z naszego środowiska.

Dlaczego zdarza się nam zaniżać naszą samoocenę?

Obserwując otaczających nas ludzi nieraz możemy usłyszeć: „to jest niemożliwe”, „nie nadaję się do tego”, „jestem w tym beznadziejny”. Takie stwierdzenia z góry przekreślają powodzenie sprawy, do której dążymy. W konsekwencji poddajemy się, patrzymy jak oddala się od nas szansa na coś nowego, rozpaczamy nad nasza bezradnością oraz zaniżamy naszą samoocenę. Jednak należy zauważyć, że nie zawsze tak musi być. Cały potencjał do sprostania przeszkodom stojącym na drodze do osiągnięcia celu, jest w nas. Przecież to my kierujemy naszymi działaniami, jesteśmy za nie odpowiedzialni. Musimy tylko wyćwiczyć bądź nauczyć się sposobów radzenia sobie z tym, co może przeszkodzić w realizacji naszych zamierzeń i tym samym przyczynić się do wzrostu naszego poczucia własnej wartości. Poczucie niskiej wartości przeszkadza nam wyjść poza siebie, kochać innych i troszczyć się o nich. Niskie poczucie wartości zaburza, a może nawet zniszczyć życie prywatne i intymne. Człowiek, który nie akceptuje siebie, nie ma poczucia własnej wartości. Jest on zbyt pochłonięty swoimi słabościami. Czując się nieustannie zagrożony przez innych z powodu złego obrazu samego siebie, próbuje pokonać to poczucie bądź przez widzenie innych w niekorzystnym świetle, bądź też przez „granie” kogoś lepszego niż sam jest. Usiłując za wszelką cenę dowartościować się, udowodnić, że jednak posiada jakąś wartość, osoba o małym poczuciu własnej wartości staje się skrajnie egocentryczna. Poczucie własnej wartości nie jest tożsame z pychą. Poczucie własnej wartości to przekonanie, że posiada się wartość. Pycha natomiast jest postawą pełną poczucia wyższości, nadętym sposobem myślenia, który objawia się w zarozumiałej, nierealistycznej ocenie siebie w stosunku do innych. Ktoś, kto posiada wysokie poczucie wartości podejmuje dobrze przemyślane decyzje i sensownie zachowuje się w sytuacjach konfliktowych. A umiejętności podejmowania decyzji i rozwiązywania konfliktów pozwalają skutecznie opierać się naciskom ze strony środowiska, np. w sprawie picia, palenia czy narkotyków. Ludzie dowartościowani mają dobre samopoczucie. Cechuje ich spokój ducha i optymizm. Często przeżywają radość i miłość. Umieją śmiać się z siebie (autoironia). W chwilach trudnych lepiej sobie radzą ze stresem, rozczarowaniem i chorobą. Ludzie, którzy mają wysokie poczucie własnej wartości częściej zajmują się polityką, częściej stają się przywódcami i przewodnikami duchowymi.

Wszyscy posiadamy zdolności i cechy, do których przywiązujemy najwyższą wagę – bywamy szczególnie dumni, gdy jesteśmy dobrymi kucharzami, fryzjerkami, osobami z uzdolnieniami muzycznymi, malarskimi etc. Bez względu na to, jaką zdolność najbardziej w sobie cenimy, jeśli spotkamy kogoś, kto jest w tym lepszy od nas, prawdopodobnie pojawi się kłopot. Trudno być dumnym z własnych zdolności, jeśli ten ktoś jest znacznie lepszym np. kucharzem, fryzjerką, uczennicą ode mnie. Jak wówczas utrzymać poczucie własnej wartości?

Wyobrażenie o nas samych, czyli poczucie własne wartości, może być wówczas poważnie zagrożone zachowaniem drugiej osoby. Wielkość tego zagrożenia zależy od tego jak bliska jest nam ta osoba. Jest to główne założenie tzw. teorii podtrzymywania poczucia własnej wartości (Tesser)[1].

Problemy z samooceną są bardzo częste we współczesnym świecie. Jest wiele przyczyn takiej sytuacji: świat z pewnością stawia wszystkim ogromne wymagania, a przekazy reklamowe bezustannie przekonują nas, że jesteśmy niepełnowartościowi. Prawdopodobnie wśród młodego pokolenia niska samoocena ma bezpośredni związek z używaniem mediów społecznościowych. Nastolatek zmaga się z niepokojem, niewiarą w siebie, samokrytyką, stresem, nadmiernym zamartwianiem się i innymi przytłaczającymi emocjami. Do tego dochodzą presja ze strony rówieśników, obawa przed oceną innych czy trudności w szkole. To wszystko składa się na trudną do zniesienia mieszankę emocji i znacząco obniża samoocenę, wpływając na każdą sferę życia.

Jak można poprawić poczucie własnej wartości?

  1. Praca z monologiem wewnętrznym – polega na poszukiwaniu „odtrutki” na złe opinie o sobie. Jeśli więc ktoś myśli „nic nie umiem, nic mi się nie udaje” to „odtruje” go zdanie – „są sytuacje, w których sobie radzę”. Jakaś zaufana osoba, psycholog, terapeuta, wychowawca albo ktoś z rodziny może pomóc w odkryciu złych opinii i sformułowaniu „odtrutek”.
  2. Myślenie pozytywne – jest to przekonywanie siebie o własnej wspaniałości, stosowane w różnego rodzaju szkoleniach, niestety zdarza się, że może stworzyć niewłaściwy obraz siebie.
  3. Badanie przeszłości – polega na poszukiwaniu w przeszłości przyczyn obniżenia poczucia własnej wartości.
  4. Terapia – podstawą jest poznanie i zaakceptowanie siebie takim, jakim się naprawdę jest. Jest to akceptacja własnych ograniczeń i możliwości.

Wiele wskazuje też na to, że samoocena ma związek z wychowaniem. Poczucie własnej wartości u dziecka zbudujemy, okazując mu uczucia bezwzględnie, a nie w zależności od zachowania, uznając jego uczucia i pozwalając mu na samodzielne decyzje. Dziecko zadręczane tym, że ma za niskie stopnie albo że płacze bez powodu, może zostać w przyszłości nieszczęśliwym dorosłym z niską samooceną.

BIBLIOGRAFIA

  1. Aronson E. (1997) Psychologia społeczna. Poznań: Wyd. Zysk i S-ka.
  2. McDowell J. (1991) Jego obraz, mój obraz. Kraków: Towarzystwo Krzewienia Etyki Chrześcijańskiej.
  3. Schab L. (2021) Jesteś kimś więcej, niż myślisz. Gdańsk: GWP.

[1] https://psycholog.edu.pl/last-shoot/ – „Teoria podtrzymywania poczucia własnej wartości”, 29.01.2018