Czym jest współuzależnienie? Charakterystyka zjawiska.

Home / Czym jest współuzależnienie? Charakterystyka zjawiska.

Aleksandra Fiałek

Większość osób wie, czym jest uzależnienie. Termin ten wydaje się być szeroko opisywanym i omawianym publicznie. Wiemy, że uzależnienie może dotyczyć zarówno substancji psychoaktywnych, jak i zachowania nałogowego, którego przykładem może być fonoholizm. Wiemy także, że uzależnienie jest chorobą długotrwałą i wyniszczającą, a jej przebieg ma charakter fazowy (faza eksperymentalna, faza ostrzegawcza, faza krytyczna, faza chroniczna). Mniejsza liczba osób wie jednak, czym jest współuzależnienie, jak się objawia i czym się charakteryzuje.

Czym jest współuzależnienie? Jakie zachowania przejawia osoba współuzależniona?

Współuzależnienie jest nieprawidłowym przystosowaniem się do sytuacji problemowej. Istnieje wiele jego koncepcji oraz definicji, natomiast łatwiej zrozumieć to zjawisko poprzez opis jego objawów. Osoby współuzależnione posiadają przekonanie o własnej zdolności do wywierania wpływu na osobę uzależnioną, tj. do zmiany jej zachowania, uczuć, postaw
i dokonywanych wyborów. Przekonanie to utrzymuje się pomimo ciągłych porażek w tym zakresie (Silecka-Marek, 2022). Przyjrzyjmy się innym charakterystycznym zachowaniom, bowiem osoba współuzależniona:

szuka usprawiedliwień zachowań nałogowych, zaprzecza problemowi,
ukrywa problem przed innymi,
przejawia silną koncentrację myśli, uczuć i zachowań na zachowaniach osoby uzależnionej,
przejmuje kontrolę nad nałogiem osoby bliskiej (w przypadku uzależnienia od alkoholu objawia się to np. wylewaniem zawartości butelek, odmierzaniem ilości, kupowaniem alkoholu, aby pijący nie wychodził z domu),
przejmuje odpowiedzialność za zachowania osoby uzależnionej, łagodzi konsekwencje nałogu: kłamie, płaci długi, dba o higienę osoby uzależnionej, o jego/jej wizerunek itp.,
przejmuje za osobę uzależnioną obowiązki domowe, które on/ona zaniedbuje. (https://www.parpa.pl/index.php/rodzina-dzieci/wspoluzaleznienie)

Jeśli wyżej opisywane zachowania są charakterystyczne dla czytelnika bądź osoby z otoczenia, warto zwrócić się o pomoc do specjalistów. Rozmowa z psychologiem lub terapia są bardzo ważne, lecz należy pamiętać, że równie ważne jest zapisanie się do grupy wsparcia. Poznanie osób, którzy przeżywają podobne problemy, zmagają się z podobnymi trudnościami jest doświadczeniem, które może dostarczyć nam wielu informacji. Grupy samopomocowe mają charakter jednorodny (uczestniczą w nich osoby o zbliżonych problemach oraz doświadczeniach), dążą do wspólnie określonego celu (jakim jest zapewnienie wszystkim uczestnikom wsparcia i pomocy) oraz opierają się na członkach grupy, a nie autorytetach
z zewnątrz (Hędzelek, Wnuk, Marcinkowski, 2009). Przed rozpoczęciem terapii warto wiedzieć, że jej celem nie jest pomoc osobie uzależnionej, lecz sobie. Osoby współuzależnione, kiedy trafiają na terapię, często szukają sposobów poradzenia sobie nie ze swoimi problemami, lecz z uzależnieniem osoby bliskiej (Flis, 2022). Z tego właśnie powodu, szczególnie na pierwszych spotkaniach mogą odczuwać rozczarowanie i frustrację, gdyż terapeuci zaproponują im skupienie się na sobie, dokonanie wglądu, wczucie się w ich własne potrzeby. Zrozumienie, że swoje życie możemy kontrolować, ale innych już nie, jest ogromnie ważnym krokiem w trakcie terapii. Jednym z miejsc, do którego możemy udać się po pomoc jest Ruch Al-Anon, gdzie rodziny i przyjaciele osób uzależnionych od alkoholu otrzymują szansę uczenia się od siebie nawzajem, jak mimo choroby żyć w sposób satysfakcjonujący i szczęśliwy.

Wskazówki dla osób żyjących z osobą uzależnioną:

Nie należy brać na siebie winy za uzależnienie drugiej osoby. Uzależnienie to choroba, a nie problem, który został wywołany przez najbliższe osoby.
Nie należy prowadzić dyskusji z osobą będącą pod wpływem substancji psychoaktywnej.
Nie należy obwiniać osoby uzależnionej za swoje życie. Warto skoncentrować się na własnych działaniach, ponieważ na nie mamy wpływ.
Nie warto unikać faktów. Warto natomiast zdobyć wiedzę dotyczącą mechanizmów uzależnienia.
Zdarza się, że rodzina/bliscy osoby uzależnionej sami popadają w uzależnienie. Zwróć uwagę, w jaki sposób używasz np. leków (nasennych, przeciwbólowych)
Zwróć uwagę na siebie, nie krąż dłużej wokół powodów choroby.
Pozwól osobie uzależnionej ponosić konsekwencję wynikające z nałogu. Jest to trudne emocjonalnie do udźwignięcia, ale przeciwne zachowanie przyczynia się utrwalania choroby.
Należy nauczyć się bycia konsekwentnym, to znaczy należy wykonywać to, o czym się mówi. Nie należy grozić, ale konsekwentnie realizować swoje warunki.
Należy odrzucać nierealne obietnice, nie opierać na nich własnych planów życiowych.
Należy zadbać o bezpieczeństwo pozostałych członków rodziny, należy odrzucić szkodliwą lojalność, nie trzymać w tajemnicy tego, co dzieje się w domu.
Uzależnienie to choroba przewlekła, a nieleczona postępuje. Należy jednak pamiętać, że powrót do zdrowia jest możliwy, warto jednak zaakceptować fakt jej istnienia
i odrzucić poczucie wstydu.
Nie należy traktować dorosłej osoby uzależnionej jak dziecka, lecz zacząć rzeczowo informować o niewłaściwym postępowaniu.
Nie należy spodziewać się błyskawicznych efektów leczenia choroby. Proces leczenia bywa długi, a ryzyko nawrotu jest realne. Osoba uzależniona potrzebuje silnego wsparcia, zarówno natury psychicznej, ale i poprzez zachowania (np. nie chodzenie
z nią w miejsca, gdzie są używki lub osoby pod wpływem)
Jeśli stosownie się do powyższych wskazówek jest zbyt trudne, warto skorzystać
z uczestnictwa w grupie wsparcia przeznaczonej dla osób współuzależnionych.

Podsumowanie

Czytając artykuł być może pojawia się u czytelnika pytanie, dlaczego osoby współuzależnione sięgają po wsparcie zbyt późno lub nie sięgają wcale. Jednym z powodów jest poczucie nadmiernej lojalności, typowe dla rodzin dysfunkcyjnych. Nadmierna lojalność objawia się tym, iż członkowie rodziny czują się winni, gdy mówią o swoich bliskich osobom z zewnątrz. Cała rodzina bowiem pielęgnuje przekonanie o konieczności ukrywania faktów związanych
z uzależnieniem. Takie myślenie wpływa na usztywnianie systemu rodzinnego, a efektem tego jest wzmocnienie choroby. Pozostali członkowie rodziny postępują tak, iż chronią nałóg. Charakterystycznymi, niepisanymi zasadami panującymi w takiej rodzinie jest:

– zasada nieopowiadania „obcym” o członkach rodziny,

– zasada tuszowania faktów,

– zasada minimalizowania faktów

– zasada koloryzowania faktów (Flis, 2022).

Członek rodziny, który złamie te zasady będzie prawdopodobnie odczuwał bardzo duże poczucie winy Stosowanie się do opisanych zasad przynosi krótkotrwałe korzyści, ponieważ daje poczucie, że niczego w rodzinie nie należy zmieniać. Z biegiem czasu jednak, sytuacja staje się coraz trudniejsza a emocje coraz to bardziej negatywne. Należy pamiętać, że to, iż problem nie zostanie powiedziany na głos, nie oznacza, że nie istnieje. Najlepsze co możemy zrobić dla siebie i dla swojej rodziny to zadbanie o swoje, latami odkładane na drugi plan potrzeby.

BIBLIOGRAFIA

Flis, J. (2022). Współuzależnieni. Jak zatroszczyć się o siebie i budować zdrowe relacje z osobami uzależnionymi, Wyd. Znak
Hędzelek, M., Marcinkowski, J., Wnuk, M. (2009). Choroba współuzależnienia od alkoholu – diagnoza, konsekwencje, leczenie, Probl Hig Epidemiol, 90(3), 309-315
Silecka-Marek, E. (2022). Uzależnienie i współuzależnienie od alkoholu w rodzinie a postępowanie mediacyjne. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 41(1), 151–172
Współuzależnienie. Data dostępu: 12.11.2022, https://www.parpa.pl/index.php/rodzina-dzieci/wspoluzaleznienie